Γιατί οι δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες δεν είναι η απάντηση


Η δίαιτα Ατκινς έχει κυριεύσει τον κόσμο. Λίγοι υδατάνθρακες, πολλή πρωτεΐνη. Αυτό είναι το δόγμα της και η υπόσχεση είναι λιγότερα κιλά. Ποια είναι η αλήθεια για την πιο δημοφιλή διατροφική θεωρία της εποχής μας; Σουβλάκια, χοιρινές, μοσχαρίσιες, παϊδάκια, κοτόπουλα. Αυτά είναι τα όπλα σου για μείωση του βάρους και κάψιμο του λίπους και θα τα βρεις στο ψητοπωλείο της γειτονιάς σου, αρκεί να κόψεις ό,τι περιέχει υδατάνθρακες και είσαι εντάξει. Το μόνο που πρέπει να προσέξεις είναι να μη βάλεις στο στόμα σου οτιδήποτε έχει υδατάνθρακες (μακριά από μπανάνες, μακριά από παξιμάδια και μη διανοηθείς να φας καρότα). Τα καρότα είναι ο εχθρός. Αυτοί είναι οι κανόνες του νέου διατροφικού παιχνιδιού που ξεκίνησε ο, μακαρίτης πια, δρ Ατκινς το 1972 με τη δημοσίευση του Dr. Atkins' Diet Revolution και τώρα έχει αρχίσει να παίρνει τεράστιες διαστάσεις σε όλο τον κόσμο. Ακουσα μια κυρία που καθόταν δίπλα μου στο μετρό να λέει στη διπλανή της: «Εκοψα τα ψωμιά, πατάτες και ό,τι έχει άμυλο, έχασα 5 κιλά, αλλά τα ξαναπήρα». Το ζευγάρι στο διπλανό τραπέζι στην ψαροταβέρνα επίσης παραγγέλνει ένα τεράστιο σαργό με μπόλικο λαδολέμονο και χόρτα, όχι ψωμί, όχι παντζάρια και φυσικά όχι πατάτες. Γιατί; Γιατί παχαίνουν, σύμφωνα με τη θεωρία του δρα Ατκινς. Τεράστια κομμάτια κρέας, αυγά και μαρούλι είναι τα νέα εργαλεία κατά της παχυσαρκίας. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες, το 75% των Ελλήνων αντρών είναι παχύσαρκοι και προσπαθούμε με κάθε τρόπο να χάσουμε το επιπλέον βάρος πάση θυσία. Ετσι πλακωνόμαστε στα φιλέτα και τις σαλάτες. Η μαγική λύση: λίγοι έως ελάχιστοι υδατάνθρακες και πολύ κρέας, ακριβώς το αντίθετο δηλαδή από αυτά που έτρωγαν οι αιωνόβιοι πρόγονοί μας, το μεσογειακό τρόπο διατροφής. Και γιατί όχι; Επιτέλους, βρήκαμε μία δίαιτα που μας επιτρέπει να τρώμε όσο θέλουμε, αρκεί να αποφεύγουμε τους υδατάνθρακες. Τώρα που όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο ακολουθούν τη δίαιτα Ατκινς, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιούν ότι ο ενθουσιασμός μπορεί να μας κάνει να αδιαφορήσουμε γι' αυτά που μας λέει η επιστήμη αλλά και η κοινή λογική. Είμαστε έτοιμοι να στρέψουμε τα όπλα που καταπολεμούν την παχυσαρκία κατά των εαυτών μας.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
Δεν είναι η πρώτη φορά που τέτοια μανία με μια δίαιτα παίρνει τέτοιες διαστάσεις. Πριν από 10 χρόνια ξεκίνησε η μανία με τα χαμηλά λιπαρά και σιγά σιγά η αγορά γέμισε με προϊόντα με λίγα ή και 0 λιπαρά. Το μυστικό τότε ήταν να ρίξουμε τον αριθμό κατανάλωσης λιπαρών. Το αποτέλεσμα δεν ήταν θεαματικό, τα επίπεδα παχυσαρκίας στη χώρα μας δεν έπεσαν. Η αλήθεια είναι ότι το να ακολουθήσεις μια δίαιτα για να χάσεις κιλά έχει γίνει πολύπλοκη διαδικασία, ειδικά τώρα που υπάρχει τόσο μεγάλη επιλογή προγραμμάτων διατροφής αλλά και light προϊόντων. Σήμερα έχουμε στραφεί ενάντια στους υδατάνθρακες. Eίναι οι εχθροί. Πιστεύουμε ότι αν κάποια τροφή δεν περιέχει υδατάνθρακες, δεν έχει θερμίδες. Αυτό βέβαια δεν είναι αλήθεια. Νομίζουμε ότι έχουμε, κατά κάποιον τρόπο, το πράσινο φως να τρώμε ανεξέλεγκτα συγκεκριμένες τροφές. Το αποτέλεσμα; Δεν χάνουμε γραμμάριο. Στην Αμερική ο φόβος των υδατανθράκων έχει φτάσει σε ακραία επίπεδα. Κυκλοφορούν στην αγορά πάνω από 700 προϊόντα με μειωμένους υδατάνθρακες, ενώ πολλές αλυσίδες εστιατόριων, όπως τα Burger King και τα TGI Friday's, προσφέρουν γεύματα με περιορισμένους υδατάνθρακες. Οι δίαιτες αυτές είναι πια big business. Δεν είναι πια μόνο θέμα του καταναλωτή και του διατροφολόγου. Οι εταιρείες θέλουν κι αυτές ένα κομμάτι από την πίτα κι έχουν τους τρόπους να το κάνουν όσο μεγαλύτερο γίνεται. Φέτος έγινε η πρώτη σύνοδος με θέμα το κίνημα των υδατανθράκων και πώς μπορούν να το εκμεταλλευτούν οι εταιρείες τροφίμων (LowCarbiz Summit). Ωστόσο, σε μια ομιλία του, ο Fred Pescatore, μαθητής του Ατκινς, προειδοποίησε ότι δεν πρέπει να επαναληφθεί αυτό που έγινε με τις δίαιτες με χαμηλά λιπαρά. Με λίγα λόγια, να μη γίνει απλά μια μόδα που θα περάσει. Μετά απ' αυτήν την προειδοποίηση, οι παρευρισκόμενοι έμαθαν πώς να κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Παρακολούθησαν σεμινάρια για το πώς να αντικρούουν τα επιχειρήματα των ειδικών επιστημόνων κατά της δίαιτας, όπως επίσης πώς να προωθούν την ιδέα των περιορισμένων υδατανθράκων σε άτομα που δεν κάνουν δίαιτα. Αν ακολουθείς την τυπική διατροφή των σημερινών Ελλήνων, με ψωμιά, τυρόπιτες, γλυκά, κ.λπ., τότε είναι αυτονόητο ότι πρέπει να κόψεις τους υδατάνθρακες. Να αυξήσεις την κατανάλωση πρωτεΐνης και να περιορίσεις την κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών αυξάνοντας μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά. Η αλήθεια είναι ότι οι δίαιτες που περιορίζουν τους υδατάνθρακες έχουν αποτελεσματικότητα, αλλά όχι με τον τρόπο που μας εξηγούν οι υποστηρικτές της δίαιτας. Πιο συγκεκριμένα, η οποιαδήποτε δίαιτα που απαγορεύει κάποιες τροφές ή ομάδες τροφών, λίπη, υδατάνθρακες, οτιδήποτε, δουλεύει για μικρό χρονικό διάστημα και για ένα και μόνο λόγο: γιατί βασικά προξενεί λιγότερη κατανάλωση θερμίδων. Σύμφωνα με τη δρα Santhay Bowmen, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Δεδομένων Θρεπτικών Στοιχείων του Τμήματος Γεωργίας των Η.Π.Α. (USDA): «Η απώλεια βάρους δεν βασίζεται στην ποσότητα υδατανθράκων που τρως ή στην ποσότητα λίπους που τρως ή στην ποσότητα πρωτεΐνης που τρως. Ανεξάρτητα από τη σύνθεση της δίαιτας, αν τρως λιγότερες θερμίδες από αυτές που καις, θα χάσεις βάρος». Κι αυτή είναι η απλή αλήθεια, είτε τρως μόνο κρέας είτε μόνο πορτοκάλια, είτε μόνο πατατάκια. Η διατροφή του σύγχρονου Ελληνα περιέχει πολλές θερμίδες, που προέρχονται από επεξεργασμένους υδατάνθρακες και σε αυτούς περιλαμβάνονται το άσπρο ψωμί, τα δημητριακά και τα ζυμαρικά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτού του είδους οι υδατάνθρακες δεν είναι ό,τι καλύτερο για την υγεία σου. Οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες προσφέρουν τις ίδιες θερμίδες που προσφέρουν και τα λιγότερα επεξεργασμένα ξαδέρφια τους, ολικής αλέσεως ψωμιά και δημητριακά, αλλά χωρίς τα σημαντικά διατροφικά στοιχεία - όπως, για παράδειγμα, οι φυτικές ίνες. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), o μέσος Ευρωπαίος καταναλώνει 25 κουταλιές ζάχαρη (τεχνητή και φυσική) την ημέρα, περίπου, δηλαδή, 35 κιλά ζάχαρη το χρόνο. Με αυτά τα δεδομένα είναι επόμενο να περιορίσεις τους υδατάνθρακες από τη διατροφή σου, τουλάχιστον κάποια είδη. Οι δίαιτες με περιορισμένους υδατάνθρακες σε βοηθούν να χάσεις βάρος με 2 τρόπους: γιατί σε αναγκάζουν να κόψεις αυτομάτως τα λεγόμενα φαγητά-σκουπίδια, που φανερά παχαίνουν (όπως πατατάκια, καραμέλες και σοκολάτες κι άλλα λιγότερο φανερά, όπως το ψωμί, τα κουλούρια και χυμούς με ζάχαρη). Λίγοι θα διαφωνήσουν ότι εξαλείφοντας αυτές τις άδειες θερμίδες από τη διατροφή σου θα χάσεις βάρος. Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο οι δίαιτες αυτές σε βοηθούν να αδυνατίσεις δεν βασίζεται σε επιστημονική έρευνα. Απλώς σε δυσκολεύουν στο να τρως. Κι αυτό γιατί πρέπει να βρεις τις κατάλληλες τροφές που να ταιριάζουν στο πρόγραμμά σου και να έχουν λίγους υδατάνθρακες. Ετσι, ενώ σου ήταν εύκολο να πάρεις μαζί σου μερικά κρακεράκια κι ένα χυμό στη δουλειά, με τα νέα δεδομένα είναι ακατόρθωτο - εκτός αν πακετάρεις κάθε πρωί μπριζόλες και αυγά. Δεν μπορείς να πάρεις τίποτα μαζί σου, οπότε δεν τρως κι έτσι χάνονται τα κιλά.

Ο ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΔΕΝ ΔΟΥΛΕΥΕΙ
Η δίαιτα με μειωμένους υδατάνθρακες είναι πολύ απλή ιδέα που εκτροχιάστηκε. Μία από τις αιτίες που συνέβη αυτό είναι μια συλλογή από στατιστικά δεδομένα που λέγεται γλυκαιμικός δείκτης. Ο γλυκαιμικός δείκτης είναι μία λίστα που δημιουργήθηκε από Καναδούς ερευνητές και κατατάσσει τροφές ανάλογα με το πώς αντιδρούν στον οργανισμό μας. Γνωστές δίαιτες, όπως η Ατκινς και η Δίαιτα South Beach, χρησιμοποιούν αυτό το δείκτη για να κατηγοριοποιήσουν τις τροφές σε καλές ή κακές για τον έλεγχο βάρους. Η θεωρία είναι η εξής: όταν χωνεύουμε μια τροφή, αυτή μετατρέπεται σε γλυκόζη ή σάκχαρο αίματος. Το σάκχαρο αίματος ελέγχεται από μία ορμόνη, την ινσουλίνη, η οποία παράγεται στο πάγκρεας. Με λίγα λόγια, η ινσουλίνη είναι κάτι σαν ελεγκτής της κυκλοφορίας του σώματος. Κατευθύνει τη γλυκόζη σε διάφορα σημεία του οργανισμού - στους μυς με τη μορφή γλυκογόνου για άμεση ενέργεια, στον εγκέφαλο για να τροφοδοτήσει τις λειτουργίες του και σε όλα τα κύτταρα του οργανισμού για τη σωστή συντήρηση και λειτουργία τους. Τροφές που έχουν χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη, κυρίως πρωτεΐνη και λιπαρά, μεταβολίζονται (απορροφούνται) με αργό ρυθμό. Αυτό είναι καλό με την έννοια ότι ο αργός μεταβολισμός μπορεί να διατηρήσει σταθερά τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα και τα κύτταρα να τροφοδοτούνται με τη σωστή ποσότητα ενέργειας. Από την άλλη πλευρά, οι τροφές που έχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη απορροφούνται γρήγορα κι αυτό μπορεί να προκαλέσει απότομη αύξηση του σακχάρου στο αίμα. Αυτό δεν είναι τόσο καλό, γιατί όταν ανεβαίνει απότομα το σάκχαρο, η ινσουλίνη χρησιμοποιεί την επιπλέον γλυκόζη που δεν χρειάζεται και την αποθηκεύει ως σωματικό λίπος. Ετσι, το σάκχαρο ξαναπέφτει κι εσύ ξαναπεινάς. Γι' αυτό, λοιπόν, ο γλυκαιμικός δείκτης θεωρείται καλό εργαλείο δίαιτας, γιατί μπορεί -κατά κάποιον τρόπο- να προβλέψει ποιες τροφές αυξάνουν την κατανάλωση θερμίδων και κατά συνέπεια να οδηγήσουν στην παχυσαρκία. Ομως, τίποτα δεν είναι τέλειο σε αυτή την ζωή και ο γλυκαιμικός δείκτης δεν είναι η εξαίρεση. Τα καρότα έχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, αλλά έχουν πολύ λίγες θερμίδες, που σημαίνει ότι θα χρειαστεί να φας ένα καφάσι για να προκαλέσει την απότομη αύξηση του σακχάρου του αίματος. Η Joanne Ikeda του τμήματος διατροφής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια επισημαίνει κι άλλο ένα ασθενές σημείο: «Ο γλυκαιμικός δείκτης θα μπορούσε να ήταν χρήσιμος αν τρώγαμε μόνο μία τροφή. Ομως, αυτό δεν συμβαίνει, τρώμε ανάμεικτα γεύματα. Σε αυτή την περίπτωση, η χρησιμότητα του γλυκαιμικού δείκτη καταρρέει». Είναι αποτυχία και για άλλους λόγους: όσο πιο πολύ λίπος περιέχει μια τροφή, που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες, τόσο χαμηλώνει ο γλυκαιμικός δείκτης. Αυτό συμβαίνει γιατί το λίπος επιβραδύνει τη διαδικασία του μεταβολισμού. Ετσι, θεωρητικά πάντα, θα μπορούσες να περιλαμβάνεις γαριδάκια και παγωτό στη λίστα των «καλών» υδατανθράκων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη, ενώ τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, όπως οι μπανάνες και τα πορτοκάλια (που έχουν λίγες θερμίδες και είναι πηγές βιταμινών), να βρίσκονται στη μαύρη λίστα. Με απλά λόγια, αυτό που προσπαθούμε να σου πούμε είναι: φάε πολλά φρούτα, λαχανικά και προϊόντα ολικής αλέσεως. Σε κάποια άλλη εποχή, αυτή η συμβουλή θα ακουγόταν αυτονόητη. Σήμερα όμως μάλλον δεν δίνουμε πολλή σημασία. Γιατί; Απλούστατα, οι μεγιστάνες της δίαιτας, αντί να μας εξηγήσουν όλες αυτές τις πολύπλοκες λειτουργίες του οργανισμού, προτιμούν να απλουστεύσουν τα πράγματα με τρεις λέξεις: κόψε τους υδατάνθρακες.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Οταν ακολουθείς δίαιτες με περιορισμένους υδατάνθρακες χάνεις πιο γρήγορα, τουλάχιστον τους πρώτους 6 μήνες, σε σχέση με μια κανονική δίαιτα, δηλαδή με μειωμένα λιπαρά. Ωστόσο, μετά από ένα χρόνο δεν υπάρχει διαφορά στη συνολική απώλεια βάρους. Οι δίαιτες με λίγους υδατάνθρακες και πολλή πρωτεΐνη (τύπου Ατκινς) βελτιώνουν τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης (HDL) και των τριγλυκεριδίων. Αυτό το γεγονός άφησε έκπληκτους μερικούς (λόγω του ότι οι δίαιτες αυτές είναι συχνά πλούσιες σε λίπη). Είναι δύσκολο να ακολουθήσεις δίαιτα με ελάχιστους υδατάνθρακες. Οι επιλογές είναι περιορισμένες κι έτσι αρχίζεις να βαριέσαι τα ίδια και τα ίδια, με αποτέλεσμα να τα παρατήσεις εύκολα.Οι δίαιτες που περιορίζουν τους υδατάνθρακες δεν έχουν προστατευτικές ιδιότητες. Με λίγα λόγια, όλες οι τροφές που απαγορεύουν αυτές οι δίαιτες, όπως φρούτα, λαχανικά και δημητριακά, είναι ακριβώς αυτές που θα σε προστατέψουν από τον καρκίνο κι άλλες σοβαρές παθήσεις. Ετσι, ενώ αυτές οι τροφές είναι πλούσιες σε υδατάνθρακες και φτωχές σε πρωτεΐνη, είναι άριστες πηγές βιταμινών, ιχνοστοιχείων, φυτοχημικών και φυτικών ινών. Ερευνες έχουν δείξει ότι οι λαοί που ακολουθούν διατροφή πλούσια σε φυτικές τροφές (δηλαδή με πολλούς υδατάνθρακες) και φτωχή σε ζωικά προϊόντα έχουν χαμηλότερα επίπεδα καρκίνου. Συμπέρασμα: πρέπει να τρώμε λιγότερο κρέας και περισσότερα φρούτα, λαχανικά και δημητριακά. Τέλος, έρευνες δεν έχουν καθορίσει τους κινδύνους που μπορεί να έχουν αυτές οι δίαιτες μακροχρόνια. Πολλοί επιστήμονες ανησυχούν για τις συνέπειες που μπορεί να έχουν στην υγεία - και συγκεκριμένα στο καρδιαγγειακό σύστημα.

Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Men's Health και υποστηρίζει την έλλειψη αποτελεσματικότητας στην περίφημη δίαιτα Άτκινς, ενώ συγχρόνως καταρρίπτει τη θεωρία περί γλυκαιμικού δείκτη τροφών. Η γνώμη σας;